نشست علمی پژوهشی «سیر تطور تاریخی مفهوم و منابع رجعت» به همت انجمن علمی پژوهشی تاریخ معاونت پژوهش جامعه الزهرا علیهاالسلام و با همکاری مرکز حوزوی پژوهش‌های تاریخ اسلام در جامعه الزهرا علیهاالسلام برگزار شد.
سرکار خانم ساجده یوسفی غروی در این نشست، اظهار داشت: بحث در مورد تطور تاریخی مفهوم و منابع رجعت است.
این پژوهشگر حوزوی اشاره کرد: امروز وقتی کلمه «رجعت» گفته می‌شود، اولین معنایی که به ذهنمان می‌آید بازگشت نیک‌ترین نیکان یا بازگشت «من محّض الایمان محضاً و محّض النفاق (کفرا) محضاً» هست، همان طور که شیخ مفید در «اوائل المقالات» یا بهتر بگوییم «المسائل السرویه» توضیح می‌دهد، برای اینکه انتقام نیک‌ترین نیکان از بدترین بدان گرفته بشود.
وی افزود: این معنایی است که امروز به ذهنمان می‌آید و شاید تصور شود که از اول، این واژه به این معنا به کار می‌رفته، اما با بررسی منابع، مشاهده کردیم که این واژه در طول زمان، یک فراز و فرودهایی در معنا داشته است. به عنوان مثال، یک مقطوعه‌ای از کعب الاحبار هست که در «الغیبة» نعمانی آمده، می‌گوید «ان القائم من ولد علی له غیبة کغیبة یوسف و رجعة کرجعة عیسی بن مریم»؛ اگر دقت کنیم می‌بینیم کلمه رجعت در اینجا با آن چیزی که ما امروز می‌شناسیم اصلاً سازگار نیست.
یوسفی غروی با اشاره به «غیبه کغیبه یوسف و رجعة کرجعة عیسی»، گفت: غیبت حضرت یوسف از نوع غیبت پنهان شدنی بود، یعنی نوع آن، پنهان بودن از چه بود که بعد ظهور کرد، نه اینکه بعد از مرگ باز گشت.
وی با اشاره به «و له رجعة کرجعة عیسی»، اضافه کرد: بازگشت حضرت عیسی به این دنیا بازگشت پس از مرگ نیست، بلکه بازگشت پس از غیبت است و اینکه اصلاً خود قائم از دنیا نرفته که بخواهد رجعت درباره قائم، معنایی به غیر از ظهور بدهد.
پژوهشگر جامعه الزهرا علیهاالسلام بیان داشت: به عبارت دیگر اینجا واژه رجعت، تنها و تنها در صورتی می‌تواند معنای صحیحی بدهد که به ظهور، معنا بشود؛ «لقائم غیبة کغیبه یوسف» از نوع پنهان بودن است و «و رجعة کرجعة عیسی» که ظهور است نه بازگشت به این دنیا، و قائم هم اصلاً از این دنیا نرفته که رجعتش غیر از بازگشت از غیبتش بدهد نه بازگشت از مرگش. این یک نمونه از مقطوعه‌هایی است که واژه رجعت در آن به معنای بازگشت پس از غیبت به کار رفته نه بازگشت پس از مرگ.
یوسفی غروی در ادامه افزود: یکی دیگر از معانی واژه رجعت، در حوزه فقه به کار می‌رود، به معنایی که از حدود یک قرن پیش تا به امروز، فقط به معنای رجوع به کار می‌رود؛ یعنی شما حتی اگر به جواهر الفقه هم مراجعه کنید، به معنای رجوع یا بازگشت به زندگی است که قبلا متلاشی شده است.
وی تصریح کرد: با این مقدمه، واژه رجعت در سه معنا به کار رفته، از جمله بازگشت از مرگ، بازگشت از غیبت که می‌شود همان ظهور و یکی هم بازگشت به زندگی یعنی رجوع فقهی.
پژوهشگر جامعه الزهرا علیهاالسلام یادآور شد: دربصائر الدرجات صفار قمی که ۳۰ سال بعد از فضل بن شاذان درباره رجعت نوشته است، از واژه رجعت استفاده نشده است؛ دو باب داریم که نام‌هایشان بسیار طولانی است هر باب حدود ۲-۳ خط است. اما هر دو باب مربوط به رجعت است و لفظ رجعت در آن به کار نرفته است. کلمه عصا به معنی عصای حضرت موسی که امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف با آن ظهور می‌کند؛ و کلمه میسم که نام خاتم سلیمان است که بر روی پیشانی کافران حک می‌شود.
یوسفی غروی عنوان کرد: در کتاب قسیم النار والجنه، کلاً هفت روایت داریم که یکی هم اختلافی است و فقط اینها بازگشت را به معنای رجعت گرفته اند.
وی اضافه کرد: در کتاب الغیبه نعمانی عبارت رجعت دارد که بازگشت پس از مرگ را دلالت نمی کند و از کعب الاحبار این روایت آمده است. همچنین در الخصال شیخ صدوق یک بار و در کتاب کمال الدین و تمام النعمه حدیث دجال درباره رجعت آمده است.
پژوهشگر جامعه الزهرا علیهاالسلام با بیان اینکه برخی روایت‌های رجعت را نشانه‌های آخرالزمان می‌دانند، گفت: تا قبل از شیخ صدوق رحمه‌الله‌علیه رجعت رکنی از ارکان امامت بود. اما از صدوق به بعد نشانه‌های آخرالزمان است در آثار کلامی شیخ مفید رجعت وجود دارد و ایشان از رجعت دفاع می‌کند.
یوسفی غروی اشاره کرد: شیخ طوسی اولین کسی است که روایت رجعت را متواتر می‌داند در حالی که سید مرتضی درباره تواتر چیزی نگفته است. همچنین اواخر قرن ۸ یکی از شاگردان شهید اول به نام حسن بن سلیمان درباره رجعت مطالبی در کتاب خود آورده است.
وی یادآور شد: چند نکته درباره رجعت وجود دارد، برخی می‌گویند اختصاصی است و برخی می‌گویند که اعتقادی است؛ بدین معنا که کسانی که قائل به بحث اختصاصی رجعت هستند، بیان می‌کنند که اگر کسی اعتقاد به رجعت نداشته باشد، به دین او ضرر نمی زند. اما کسانی که معتقد به رجعت اعتقادی هستند، این را بیان می‌کنند که اگر کسی اعتقاد نداشته باشد به دینش ضرر وارد می‌شود.
نظرات